3. โกฏฐิตสูตร

ว่าด้วยผัสสายตนะ 6 ดับไม่เหลือ

[173] ครั้งนั้นพระมหาโกฏฐิตะไปหาพระสารีบุตร ฯลฯ ถาม
พระสารีบุตรว่า อาวุโส เพราะผัสสายตนะ 6 ดับไปไม่เหลือแล้ว อะไร ๆ อื่น
ยังมีหรือ.
พระสารีบุตรตอบว่า ไม่ใช่อย่างนั้น อาวุโส.
มหา. เพราะผัสสาตนะ 6 ดับไปไม่เหลือแล้ว อะไร ๆ อื่นไม่มีหรือ.
สา. ไม่ใช่อย่างนั้น.
มหา. เพราะผัสสายตนะ 6 ดับไปไม่เหลือแล้ว อะไร ๆ อื่นยังมีก็มิใช่
ไม่มีบ้างหรือ.
สา. ไม่ใช่อย่างนั้น.
มหา. เพราะผัสสายตนะ 6 ดับไปไม่เหลือแล้ว อะไร ๆ อื่นยังมีก็มิใช่
ไม่มีก่มิใช่หรือ.
สา. ไม่ใช่อย่างนั้น.
มหา. เมื่อข้าพเจ้าถามว่า เพราะผัสสายตนะ 6 ดับไปไม่เหลือแล้ว
อะไรอื่นยังมีหรือ ท่านก็ตอบว่าไม่ใช่อย่างนั้น...ไม่มีหรือ ก็ว่าไม่ใช่...
มีบ้างไม่มีบ้างหรือ ก็ว่าไม่ใช่...มีก็มิใช่ไม่มีก็มิใช่หรือ ก็ว่าไม่ใช่ ก็ความ
แห่งคำที่กล่าวนี้จะพึงเข้าใจได้อย่างไร.
สา. ดูก่อนอาวุโส เมื่อกล่าวว่า เพราะผัสสายตนะ 6 ดับไปไม่เหลือ
แล้ว อะไรอื่นยังมีอีก ดังนี้ ชื่อว่าทำเรื่องไม่เป็นไม่เนิ่นช้าให้เนิ่นช้า เมื่อกล่าวว่า
เพราะผัสสายตนะ 6 ดับไปไม่เหลือแล้ว อะไร ๆ อื่นไม่มี ... มีบ้างไม่มีบ้าง

... มีก็มิใช่ไม่มีก็มิใช่ ดังนี้ ๆ ก็ชื่อว่าทำเรื่องที่ไม่เนิ่นช้าให้เนิ่นช้า นี่แน่ะ
อาวุโส ผัสสายตนะ 6 ยังเป็นไปอยู่เพียงใด ปปัญจธรรม (ธรรมอันทำให้
เนิ่นช้า) ก็ยังเป็นไปอยู่เพียงนั้น ปปัญจธรรมยังเป็นไปอยู่เพียงใด ผัสสาย-
ตนะ 6 ก็ยังเป็นไปอยู่อย่างนั้น ผัสสายตนะ 6 ดับไปไม่เหลือแล้ว ปปัญจ-
ธรรมก็ดับรำงับไป.
จบโกฏฐิตสูตรที่ 3

อรรถกถาโกฏฐิตสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในโกฏฐิตสูตรที่ 3 ดังต่อไปนี้:-
บทว่า ผสฺสายตนานํ ได้แก่ บ่อเกิดแห่งผัสสะ. อธิบายว่า ที่ที่
เกิดแห่งผัสสะ. บทว่า อตฺถญฺญํ กิญฺจิ ความว่า ท่านมหาโกฏฐิตะถามว่า
เมื่อผัสสายตนะเหล่านั้นดับ โดยไม่เหลือ กิเลสไรๆ นอกจากนั้นแม้จำนวน
น้อยยังมีอยู่หรือ. แม้ในบทว่า นตฺถญฺญํ กิญฺจิ ท่านมหาโกฏฐิตะก็ถามว่า
กิเลสแม้จำนวนน้อยก็ไม่มีหรือ. แม้ในสองบทที่เหลือก็นัยนี้เหมือนกัน. ท่าน-
มหาโกฎฐิตะถามปัญหาแม้ 4 ข้อเหล่านี้ด้วยอำนาจสัสสตทิฏฐิ อุจเฉททิฏฐิ
เอกัจจสัสสตทิฏฐิ (ความเห็นว่าเทียงเป็นบางอย่าง) และอมราวิกเขปทิฏฐิ
(ความเห็นดิ้นได้ไม่ตายตัว). ด้วยเหตุนั้น พระเถระ (พระสารีบุตร) เมื่อจะ
คัดค้านปัญหาที่ท่านมหาโกฏฐิตะถามแล้วถามอีก จึงกล่าวว่า มาเหวํ ดังนี้.
คำว่า หิ ในคำนี้ (มาเหวํ) เป็นเพียงนิบาต. อธิบายว่า ท่านอย่าพูดอย่างนี้.
ท่านมหาโกฏฐิตะถามโดยอาการมีสัสสตทิฏฐิเป็นต้นว่า สิ่งใด ๆ อื่นด้วยอำนาจ
การเข้าไปถือว่ามีอัตตามีอยู่หรือ คือชื่อว่า อิตตาไร ๆ อื่นมีอยู่หรือ. ถามว่า
ก็พระเถระ (พระมหาโกฏฐิตะ) นี้เป็นอัตตูปลัทธิถือลัทธิว่ามีอัตตา หรือ.